O naszej spolecznosci

Zacznijmy od zbadania historycznych warunków powstania społeczeństw tego samego rodzaju, co społeczeństwa Zachodu, mając nadzieję, że dostrzeżemy cechy podobne do tych, które można odnaleźć u samych podstaw historii Zachodu. Jeśli istnieją cechy wspólne, możemy mówić o istnieniu relacji “synowsko-ojcowskiej” między społeczeństwami zachodnimi i hellenistycznymi.

Spróbujmy ustalić, jakie społeczeństwo poprzedzało społeczeństwo prawosławne. W pierwszym przybliżeniu nie napotykamy na żadne szczególne trudności, ponieważ mamy tu państwo uniwersalne, Kościół uniwersalny i ruch plemion – zjawiska nie tylko podobne, ale wręcz identyczne z tymi, z którymi spotkaliśmy się już przy badaniu historycznych podstaw społeczeństwa zachodniego, co oznacza, że społeczeństwo prawosławne, podobnie jak chrześcijańskie społeczeństwo zachodnie, pozostaje w “synowskim pokrewieństwie” ze społeczeństwem hellenistycznym, a stąd wniosek, że jedno społeczeństwo może pozostawać w relacjach “synowskiego pokrewieństwa” z kilkoma różnymi społeczeństwami. Aby zrozumieć, w jaki sposób staje się to możliwe, zajmiemy się ponownie czynnikiem geograficznym.

Jeśli spróbujemy znaleźć oś centralną chrześcijaństwa prawosławnego, okaże się, że podobnie jak pierwotna linia społeczeństwa zachodniego, ma ona swoje początki w centrum świata hellenistycznego, na Morzu Egejskim. Rozciąga się on jednak w innym kierunku i na inną odległość. O ile w pierwszym przypadku ruch odbywał się na północny zachód, od Morza Egejskiego do Lotaryngii, o tyle w drugim szedł w kierunku północno-wschodnim, przecinając po przekątnej Anatolię (dzisiejszą Turcję), przechodząc między Konstantynopolem a Neocesarią. Linia ta jest znacznie krótsza niż linia między Rzymem a murem rzymskim. A wynika to z historycznego faktu, że ekspansja społeczeństwa prawosławnego była znacznie mniejsza niż zachodniego społeczeństwa chrześcijańskiego.

Ekspansja społeczności prawosławnej nie przebiegała w linii prostej, a nasza umowna linia osi, gdyby została przedłużona w obu kierunkach, uformowałaby kształt półksiężyca z rogami skierowanymi na północny zachód i północny wschód. Na północnym wschodzie prawosławie początkowo przyjęło się w Gruzji, u podnóża Kaukazu, a na początku VIII w. n.e. przekroczyło pasmo górskie Kaukazu, docierając do Alanii, gdzie otworzyło się wyjście na wielki euroazjatycki step [57]. Prawosławne społeczeństwo chrześcijańskie mogło teraz rozprzestrzeniać swoje wpływy w stepie we wszystkich jego granicach, podobnie jak społeczeństwo zachodnie, ustanowiwszy punkt wyjścia na Półwyspie Iberyjskim, stopniowo zdobywało kontrolę nad południowym Atlantykiem i ugruntowywało swoją pozycję na ziemiach zamorskich, zwanych obecnie Ameryką Łacińską [9]. Jednak podczas gdy prawosławne chrześcijaństwo powoli rozwijało się u północnych podnóży Kaukazu na skraju stepu, na arenę historyczną wkroczyły również judaizm i islam. Judaizm rozszerzył się wśród Chazarów żyjących między dolną Wołgą a Donem [58], a islam – wśród białych Bułgarów nad środkową Wołgą [59]. Te okoliczności położyły kres ekspansji ortodoksyjnego chrześcijaństwa na północnym wschodzie.

Na północnym zachodzie chrześcijaństwo prawosławne objęło Bałkany i szykowało się do skoku na Europę Środkową, ale tutaj znalazło się w konkurencji z chrześcijaństwem zachodnim, które zaczęło działać wcześniej i miało już wystarczająco silną pozycję. W IX wieku te dwa konkurujące ze sobą społeczeństwa były gotowe do rozpoczęcia wojny pozycyjnej. Papież złożył Bułgarom ofertę zjednoczenia Kościołów [60], a Bizancjum, czyli Cesarstwo Wschodniorzymskie, będące widmem Cesarstwa Rzymskiego, wysłało swoich misjonarzy Cyryla i Metodego do Słowian na Morawach i w Czechach [61]. Te wzajemne ataki zostały jednak przerwane przez nagły atak pogańskich koczowników magnackich, którzy przybyli z euroazjatyckich stepów i zajęli terytorium zwane dziś węgierskim Alfoldem [62]. Granica między chrześcijaństwem zachodnim a ortodoksyjnym została ostatecznie wyznaczona w X-XI wieku, a Węgrzy, podobnie jak Polacy i Skandynawowie, weszli do społeczeństwa zachodniego.